BAB 4 : ISU EJAAN DAN TATABAHASA

ISU EJAAN DAN TATABAHASA

Ejaan

: Sistem ejaan bahasa Melayu ialah sistem yang pada umumnya berdasarkan kaedah fonemik, iaitu unit-unit bunyi yang berfungsi sahaja yang dilambangkan dengan huruf dan pada umumnya tidakada huruf-huruf yang senyap. Walau bagaimanapun, satu prinsip yang digunakan dalam pengejaan istilah-istilah pinjaman ialah pengekalan bentuk ejaan kata asing seboleh yang mungkin, terutama sekali perkataan-perkataan yang baharu sahaja diserapkan. Perkataan yang sudah lama masuk ke dalam bahasa Melayu dikekalkan ejaannya mengikut kelazimannya.

Prinsip pengekalan ejaan perkataan asing melibatkan kemunculan ciri-ciri bunyi dan juga bunyi-bunyi yang baharu dalam bahasa Melayu. Dalam buku Pedoman Umum Umum Pembentukan Istilah Bahasa Melayu (DBP, 1992) menggabungkan dua kumpulan utama kata pinjaman dari segi ejaannya, iaitu:

a. kata asing yang belum sepenuhnya terserap ke dalam bahasa Melayu,

b. kata asing yang pengucapan dan penulisannya sudah sepenuhnya terserap ke dalam bahasa Melayu.

 Kata Asing yang Belum Sepenuhnya Terserap

: Ada beberapa kata asing yang belum sepenuhnya terserap ke dalam bahasa Melayu sama ada kerana ketiadaan padanannya yang sesuai ataupun kerana keinginan mengekalkan bentuk asal atas dasar sifat keantarabangsaan penggunaannya. Perkataan tersebut dieja dan disebut seperti kata asalnya. Contohnya:

                           landrover                              qadi

                           ad hoc                                  qari

                         de facto                                 hadith

                         in vitro                                   protein

                        overdraf                                 diesel

Kata Asing yang Sepenuhnya Terserap

: Kata asing yang sepenuhnya terserap dari segi sebutan dan ejaannya, umumnya dieja dengan mengutamakan bentuk visualnya. Perkataan sedemikian masuk ke dalam bahasa Melayu melalui penciptaan istilah. Penulisan kata serapan itu dibuat menurut kaedah-kaedah seperti pengekalan atau perubahan abjad.

a. abjad a tetap a

:  race - ras

:  abstract - abstrak

:  plate - plat

b. abjad ae jika tidak bervariasi dengan e tetap ae.

: aerial - aerial

: aerograph - aerograf

: aerobe - aerob

c. abjad ae jika bervariasi dengan e menjadi e.

: aesthetics - estetika

: haemoglobin - hemoglobin

: haematite - hematit

d. abjad ai tetap ai

: aileron - aileron

: caisson - kaison

e. abjad au tetap au

: automatic - automatik

: automobil - automobil

: tautology - tautologi

f. abjad c di hadapan a, u, o, dan konsonan menjadi k

: carbon - karbon

: classic - klasik

: corpus - korpus

g. abjad cc di muka e dan i menjadi ks

: accent - aksen

: vaccin - vaksin

Sistem Keselarasan Huruf Vokal

: Terdapat dua sistem pengejaan baru bahasa Melayu iaitu Sistem Keselarasan Huruf Vokal yang digunakan untuk mengeja kata bahasa Melayu dan Sistem Kekecualian Keselarasan Huruf Vokal yang digunakan untuk pengejaan kata pinjaman.

Pola Keselarasan Huruf Vokal.

: Dalam Sistem Ejaan Rumi Bahasa Melayu terdapat lapan belas (18) pola keselarasan huruf vokal.

Keselarasan huruf vokal ialah kesesuaian dua huruf vokal yang membentuk dua suku kata pada kata dasar iaitu pasangan antara huruf vokal pada suku kata praakhir dan pada suku kata akhir tertutup.

Keselarasan huruf vokal ini terbentuk berasaskan prinsip:

a. Keselarasan antara dua huruf vokal pada kata dasar yang tidak melibatkan pengimbuhan.

b. Kata dasar yang berakhiran dengan suku kata tertutup iaitu tidak melibatkan suku kata akhir terbuka.

c. Bagi kata yang lebih daripada dua suku kata , yang termasuk dalam sistem keselarasan huruf vokal ini hanyalah daripada dua suku kata yang terakhir sahaja.

18 Pola Keselarasan Huruf Vokal yang Utama.

: Pola Contoh Penggunaan

1) a - a = asah, balak, halaman

2) a - i = alih, balik, sumbangsih

3) a - u = asuh, datuk, lembayung

4) e pepet - a = emas, kelam, cemerlang

5) e pepet - i = lebih, betik, sembelih

6) e pepet - u = telur, tempuh, temenggung

7) e taling - a = elak, dewan, belerang

8) e taling - e taling = leceh, gelek, selekeh.

9) e taling - o = esok, telor, selekoh.

10) i - a = ingat, kilang, selinap

11) i - i = intip, sisih, belimbing

12) i - u = riuh, tidur, periuk

13) o - a = otak, borang, sekolah

14) o - e taling = oleh, boleh, celoteh.

15) o - o = obor, borong, kelompok

16) u - a = ubat, tumpang, ketupat

17) u - i = usik, kuih, gerusih

18) u - u = untuk, tunduk, tengkujuh

Hukum Kekecualian Keselarasan Vokal (HKKV)

: Dalam sistem ejaan rumi bahasa Melayu yang ada sekarang terdapat beberapa perkataan yang dikecualikan daripada hukum keselarasan vokal. Hukum ini dilaksanakan kepada beberapa perkataan yang berasal daripada bahasa Nusantara dan kata serapan daripada bahasa Inggeris. Hukum ini dikenali sebagai Hukum Kekecualian Keselarasan Vokal (HKKV).

   Terdapat sejumlah perkataan daripada bahasa Jawa yang sering digunakan dalam bahasa Melayu, namun pengejaannya dikecualikan daripada hukum keselarasan vokal yang digunakan. Perkataan-perkataan tersebut ialah aneh, perabot, lancong, lakon, calon, lapor, tulen, pamer, kaget, gembleng

   Dalam hal ini ramai yang masih keliru dengan pengejaan perkataan-perkataan yang disebutkan itu. Cara terbaik untuk itu ialah dengan menghafazkannya, ia merupakan salah satu langkah terbaik.

Hukum kekecualian keselarasan vokal melibatkan pasangan vokal berikut:-

i. a - e (t) yang sepatutnya keselarasan vokal ialah a - i .

Misalnya dalam perkataan /aneh/ dan /kaget/ polanya ialah a - e bukan dieja sebagai /anih/ dan /kagit/ yang menggunakan pola a - i seperti dalam perkataan balik, kalis, masin yang terdapat dalam sistem keselarasan vokal

ii. a - o yang sepatutnya keselarasan vokal ialah a - u .

Misalnya dalam perkataan /calon/ dan /lapor/ polanya ialah a - u bukan dieja sebagai /calun/ dan /lapur/ yang menggunakan pola a - u seperti yang digunakan untuk mengeja kata kasut, amuk dan anjung dalam sistem keselarasan vokal.

iii. u - e (t) yang sepatutnya keselarasan vokal ialah u - i.

Misalnya dalam perkataan /tulen/ dan /ulet/ polanya ialah u - i bukan dieja sebagai /tulin/ dan /ulit/ yang menggunakan pola u - i seperti dalam perkataan kuih, tumis, kudis, bunyi yang terdapat dalam sistem keselarasan vokal.

iv. e (p) - e (p) yang sepatutnya keselarasan vokal ialah e (p) - i.

Misalnya dalam perkataan /pepet/ dan /demdem/ polanya ialah e (p) - e (p) bukan dieja sebagai /pepit/ dan /demdim/ yang menggunakan pola e (p) - i seperti dalam perkataan kecil, degil, yang terdapat dalam sistem keselarasan vokal.

Ejaan Gugus Konsonan

: Ejaan gugus konsonan yang terdapat dalam bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah yang lain diterima dan dikekalkan bentuknya ke dalam bahasa Melayu dengan beberapa penyesuaian.

Penulisan Gugus Konsonan di Awal Kata

Contoh:

                            Bahasa Inggeris                                                    Bahasa Melayu

                                 bl- block                           jadi                                   bl- blok

                                br- brake                           jadi                                   br- brek

                                cl- clinic                            jadi                                   kl- klinik

                               pr- practical                       jadi                                   pr- praktis

                               st- stable                           jadi                                   st- stabil

                               sc- script                           jadi                                    sk- skrip

Sebagai kekecualian bagi peraturan mengenai gugus konsonan seperti yang disebut di atas, beberapa kata tertentu telah diterima menurut ejaan lama yang menggunakan huruf e pepet. Kata-kata yang telah ditetapkan ejaannya adalah seperti berikut:

                          Bahasa Inggeris                                                        Bahasa Melayu

                                  class                             jadi                                     kelas

                                  club                              jadi                                      kelab

                                 glass                             jadi                                      gelas

                                grant                              jadi                                      geran

                                plan                               jadi                                      pelan

                               stamp                             jadi                                      setem

Penulisan huruf gugus konsonan di akhir kata:

Contoh:

                        Bahasa Inggeris                                                             Bahasa Melayu

                             -if golf                                      jadi                                 -if gol

                           -nce science                              jadi                                -ns sains

                           -ps forceps                                jadi                                 -ps forseps

                           -rd standard                              jadi                                 -rd standard

                          -rt consert                                  jadi                                 -rt konsert

                          -x complex                                jadi                                 -ks kompleks

                          -xt text                                      jadi                                  -ks teks

Huruf gugus konsonan di akhir kata dalam bahasa Inggeris disesuaikan dengan penambahan huruf vokal dalam bahasa Melayu.

Contoh:

  

                          Bahasa Inggeris                                                            Bahasa Melayu

                              -ct fact                                  jadi                                  -kta fakta

                              -gm paradigm                      jadi                                  -gma paradigma

                              -ism nationalism                  jadi                                 -isme nasionalisme

                             -sm plasm                            jadi                                 -sma plasma

Penulisan Kata

Kata Terbitan:

Kata terbitan ialah kata dasar yang berimbuhan atau kata dasar yang ditulis serangkai dengan bentuk kata yang lain. Semua imbuhan dan semua bentuk terikat lain yang tidak dapat berdiri sendiri ditulis serangkai atau bersambung dengan kata dasar atau bentuk dasarnya atau bentuk akarnya.

A. Kata Terbitan Berawalan:

Awalan                                           Bentuk Dasar                   Kata Terbitan

Anti-                                                   karat                                antikarat

Auto-                                                 carta                                 autocarta

Dwi-                                                  fungsi                               dwifungsi

Eka-                                                 bahasa                              ekabahasa

Juru                                                  audit                                  juruaudit

Ke                                                     kasih                                 kekasih

Maha-                                               siswa                                mahasiswa

Panca-                                            indera                                 pancaindera

Poli                                                 cakera                                 policakera

Pra-                                                 sejarah                               prasejarah

Pro-                                               kerajaan                              prokerajaan

Sub-                                              golongan                             subgolongan

Supra-                                           golongan                             supragolongan

Swa-                                              tenaga                                 swatenaga

Tata-                                              negara                                 tatanegara

Tri                                                  bulan                                    tribulan

Tuna                                             karya                                    tunakarya

Bentuk awalan yang boleh ditulis terpisah daripada kata dasar atau bentuk dasar yang mengikutinya hanya bagi tiga penggunaan yang berikut:

a) Awalan maha ditulis terpisah daripada kata dasar atau bentuk dasar selepasnya yang bermula dengan huruf besar yang menunjukkan ganti nama Tuhan atau nama khas yang lain.

 Contohnya:

• Maha Mengetahui
• Tuhan Yang Maha Bijaksana
• Duli Yang Maha Mulia.

b) Tanda sempang (-) perlu digunakan apabila awalan se- diimbuhkan pada kata nama khas yang bermula dengan huruf besar. 

Contohnya:

• se-Nusantara
• se-Malaysia (Persatuan Pelajar Melayu Se-Malaysia)
• se-Tanah Melayu (Parti Islam Se-Tanah Melayu)

c) Bentuk terikat anti, pro dan kontra dapat juga ditulis terpisah sebagai kata bebas seperti yang berikut:

• Bersikap anti
• Pro dan kontra

B. Kata Terbitan Berakhiran

Akhiran                                           Bentuk Dasar                                        Kata Terbitan

-ah                                                      sultan                                                   sultanah

-at                                                      muslim                                                  muslimat

-isme                                                 nasional                                               nasionalisme

-nita/ita                                             biduan                                                   biduanita

-wan                                                 bangsa                                                 bangsawan

-wati                                                 seni                                                      seniwati

-wi                                                   dunia                                                     duniawi

C. Kata Terbitan Berapitan

Apitan                                               Bentuk Dasar                                       Kata Terbitan

Ke-…-an                                               rai                                                          keraian

Menge-…-i                                           syak                                                       mengesaki

Pel-…-an                                             ajar                                                         pelajaran

D. Kata Terbitan Bersisipan

Sisipan                                               Bentuk Dasar                                       Kata Terbitan

-el-                                                         tunjuk                                                    telunjuk

-em-                                                       serbak                                                 semerbak

-in-                                                        sambung                                              sinambung

-er-                                                            gigi                                                      gerigi

Pengimbuhan

: Perkataan-perkataan dalam sesuatu bahasa boleh terdiri daripada bentuk dasar, iaitu bentuk kata terkecil yang tidak menerima sebarang imbuhan, atau bentuk terbitan, bentuk yang dihasilkan daripada proses memperluas bentuk dasar tadi melalui berbagai-bagai cara pembentukan kata. Imbuhan dimaksudkan unit-unit bahasa tertentu yang ditambahkan pada bentuk-bentuk lain yang menyebabkan perubahan makna nahunya.Termasuk dalam imbuhan ialah bentuk-bentuk awalan, akhiran, sisipan, dan apitan.

 Awalan

: Awalan ialah imbuhan yang ditambahkan pada bahagian hadapan kata dasar, misalnya, ter dalam terjatuh dan me- dalam menulis. Contoh lain adalah seperti ber dalam beranak, se dalam sejenis, ke dalam kekasih, dan pem dalam pembeli

Akhiran

: Akhiran ialah imbuhan yang ditambahkan pada bahagian belakang kata dasar, misalnya –an dalam makanan dan –kan dalam tuliskan. Contoh lain adalah seperti –man dalam budiman, -wan dalam cendekiawan, dan –wati dalam seniwati.

Sisipan

: Sisipan ialah imbuhan yang diselitkan di antara unsur-unsur kata dasar, misalnya –em dalam kemuning dan kemuncup, -er dalam seruling dan serabut, dan –el dalam telunjuk dan kelabut.

Apitan

: Apitan ialah imbuhan yang ditambahkan serentak pada hadapan dan pada belakang kata dasar, misalnya ke- ...an dalam kezaliman dan kesenangan, pe-...an dalam pesisiran dan peperangan.

Pemilihan Kata

: Perkataan ialah satu unit ujaran yang bebas dan mengandungi makna, yang terdiri daripada satu atau gabungan beberapa bentuk bunyi bahasa. Perkataan dimulai dan diakhiri oleh sempadan perkataan. Perkataan mempunyai pelbagai bentuk yang dapat dijeniskan sebagai berikut: kata tunggal, kata terbitan, kata majmuk, dan kata ganda.

Kata Tunggal

: Perkataan dalam bahasa Melayu yang tidak menerima sebarang imbuhan atau tidak mengalami proses penggandaan dan perangkaian tergolong ke dalam jenis kata tunggal. Terdapat sekurang-kurangnya dua jenis kata tunggal, iaitu kata tunggal yang mengandungi hanya satu suku kata dan kata tunggal yang mengandungi dua suku kata atau lebih.

 Kata tunggal satu suku kata

: Jumlah kata tunggal dengan satu suku kata dalam bahasa Melayu amat terhad, iaitu kira-kira 500. Ada antaranya merupakan pinjaman daripada bahasa-bahasa asing, terutama bahasa Arab dan bahasa Inggeris.

         Pola gabungan konsonan-vokal dalam kata tunggal bahasa Melayu adalah seperti berikut :

1. KV

2. VK

3. KVK

4. KKVK

5. KVKK

6. KKKV

7. KKKVK

Contohnya :

1. KV

yu, ru, ya

2. VK

Am

3. KVK

cat, bah, tin, bin, sen, lap, roh, dan.

4. KKVK

stor, pruf, dril, gred, skel, brek, krim, trak, draf, dram, skor, skop.

5. KVKK

teks, bank, volt, harp, kord, seks, zink, golf

6. KKKV

skru.

7. KKKVK

skrip, straw, strok, skrin.

Kata tunggal dua suku kata

: Sebahagian besar daripada perkataan dalam bahasa Melayu terdiri daripada dua suku kata. Antara pola-pola kata tunggal dengan dua suku kata adalah seperti yang berikut :

1. V + KV 7. KV + VK

2. V + VK 8. KV + KV

3. V + KVK 9. KV + KVK

4. VK + KV 10. KVK + KV

5. VK + KVK 11. KVK + KVK

6. KV + V

Contoh :

1. V + KV

aku (a+ku), apa (a+pa), itu (i+tu), ubi (u+bi).

2. V + VK

air, aur, ais.

3. V + KVK

adik, emas, ubat, ikan, izin, ulat, ekor.

4. VK + KV

undi, erti, inti, unta, asli, abdi.

5. VK + KVK

ambil, umpan, empat, indah, embun, ombak, iblis.

6. KV + V

Dua, doa, tua, dia, bau.

7. KV + VK

Jauh, buah, kuil, diam, buih, kuih, liar.

8. KV + KV

Jala, pasu, buku, guru, kita, saya, rata.

9. KV + KVK

Kapal, telur, sikat, hiris, pukul, jarum, bakul, mulut.

10. KVK + KV

lampu, janji, sendi, pintu, tentu, jumpa, jambu.

11. KVK + KVK

Jemput, sandar, bantal, pintal, bandar

Kata tunggal tiga suku kata

: Jumlah kata tunggal dengan tiga suku kata agak sedikit. Perkataan-perkataan tiga suku kata ini banyak daripadanya ialah kata-kata pinjaman. Antara pola-polanya ialah :

1. KV + V + KV 11. KV + KV + KV

2. KV + V + KVK 12. KVK + KV + KV

3. V + KV + V 13. VK + KV + VK

4. KV + KV + V 14. V + KV + VK

5. KVK + KV + V 15. KV + KV + KVK

6. KV + KV + VK 16. KVK + KV + KVK

7. KVK + KV + VK 17. KV + KVK+ KV

8. V + KV + KV 18. KVK + KVK+ KV

9. V + KV + KVK 19. KV + KVK+ KVK

10. VK + KV + KV

Kata Terbitan

: Kata terbitan ialah bentuk perkataan yang dihasilkan melalui proses pengimbuhan, iaitu proses yang menggandingkan imbuhan pada kata dasar. Pengimbuhan ini melahirkan bentuk perkataan yang disebut kata terbitan.

Kata Terbitan Berawalan

: Awalan dapat wujud dalam kata nama terbitan, kata kerja terbitan dan kata adjektif terbitan.

a. Awalan kata nama

b. Awalan kata kerja

c. Awalan kata adjektif

a. Awalan kata nama

pe - pekebun, pelaut, peladang, pesawah, pekedai.

pem - pembesar, pembaca, pembajak, pembelot, pemburu.

pen - pencuri, penjaja, pendengar, pentadbir, pentafsir.

peng - penggali, penghantar, pengkaji, pengurus, pengasuh.

penge - pengecat, pengebom, pengetin.

ke - ketua, kekasih, kekanda.

juru - juruterbang, juruwang, jurubahasa, jururawat.

maha - mahasiswa, maharaja, mahaguru.

tata - tatabahasa, tatacara.

pra - prakata, prasejarah, prasyarat, prasekolah, prauniversiti.

eka - ekabahasa, ekawarna.

dwi - dwibahasa, dwifungsi.

b. Awalan kata kerja

me - melihat, melawat, merawat, merebus, melombong,

mem - membaca, membesar, membawa, membilang.

men - mendayung, mendaki, mencari, mencuri.

meng - menghijau, mengambil, mengkritik, mengkaji.

menge - mengebom, mengecat, mengelap, mengekod, mengetin.

memper - mempersuami, memperisteri, memperlebar, memperhamba.

ber - berlari, bercukur, berfikir, berbuah, bertanya, bersuara.

be - bekerja, berasa, beraja.

ter - termakan, tersepak, terambil, terminum.

c. Awalan kata adjektif

ter - terkecil, terbesar, tertinggi, terkurus.

se - sehodoh, secantik, senipis, setebal.

Struktur Ayat

: Ayat ialah unit pengucapan yang paling tinggi letaknya dalam susunan tatabahasa dan mengandungi makna yang lengkap. Ayat boleh terbentuk daripada satu perkataan atau susunan beberapa perkataan yang diucapkan dengan intonasi yang sempurna, iaitu dimulakan dan diakhiri dengan kesenyapan. (Nik Safiah Karim, 1986)

Pola Ayat Dasar

: Dalam bahasa Melayu, pola ayat dasar boleh dibahagikan kepada empat jenis iaitu : 

Pola 1 : Frasa Nama + Frasa Nama

Pola 2 : Frasa Nama + Frasa Kerja

Pola 3 : Frasa Nama + Frasa Adjektif

Pola 4 : Frasa Nama + Frasa Sendi Nama

Contoh :

• Pola 1 : Encik Ikmal + pengurus syarikat.
• Pola 2 : Anak mereka + sedang tidur.
• Pola 3 : Baju itu + merah.
• Pola 4 : Rumah saya + di Negeri Sembilan

Ayat Aktif

: Ayat aktif ialah ayat yang mengandungi kata kerja yang mengutamakan subjek asal sebagai judul atau unsur yang diterangkan. Ayat aktif terdiri daripada ayat aktif transitif dan ayat aktif tak transitif.

 Ayat Aktif Transitif

: Ayat aktif transitif ialah ayat yang mengandungi kata kerja transitif, iaitu yang diikuti oleh frasa nama ataupun klausa komponen sebagai objek atau unsur

Ayat Aktif Tak Transitif

: Ayat aktif tak transitif ialah ayat yang mengandungi kata kerja tak transitif, iaitu yang tidak diikuti oleh objek sebagai penyambutnya.

Contoh :

• Fuad membaca buku. (aktif transitif)
• Harimau itu menerkam kijang. (aktif transitif)
• Dia menangis sepanjang hari. (aktif tak transitif)
• Teksi itu menuju ke utara. (aktif tak transitif)

Ayat Pasif

: Ayat pasif dalam bahasa Melayu boleh digolongkan kepada tiga jenis:

4.1 Ayat pasif dengan imbuhan kata kerja pasif.

4.2 Ayat pasif dengan kata ganti nama diri pertama dan ganti nama diri kedua.

4.3 Ayat pasif dengan perkataan kena yang hadir sebelum kata kerja

Ayat Pasif dengan Imbuhan Kata Kerja Pasif

: Ayat pasif jenis ini ialah ayat yang kata kerjanya mengandungi imbuhan kata kerja pasif di- dan ter-.

Contoh :

• Buku itu belum diambil oleh Fauzi kelmarin.
• Televisyen itu dibeli oleh ibu malam tadi.
• Basikal itu terlanggar oleh bas pada bahagian tayarnya.
• Universiti Multimedia terbina oleh pekerja dalam masa dua tahun.

Ayat Pasif dengan Kata Ganti Nama Diri Orang Pertama dan Kedua

: Untuk ayat pasif jenis ini, kata ganti nama diri diletakkan di hadapan kata kerja dasar disebabkan kata ganti diri pertama dan kedua tidak boleh menerima kata kerja dengan imbuhan pasif di-.

Contoh :

• Rumah itu sudah saya catkan semalam.
• Bola itu saya sepak.
• Hutang itu belum kamu jelaskan sepenuhnya

Ayat Pasif dengan Kata Bantu Pasif Kena

: Ayat pasif jenis ini mengandungi perkataan kena di hadapan kata kerja dasar yang tidak menerima awalan. Frasa nama objek boleh juga digugurkan.

Contoh :

• Perompak itu kena tangkap oleh polis.
• Kanak-kanak itu kena kejar oleh angsa.
• Aminah kena tipu oleh penjual jualan langsung.

Ayat Tunggal

: Ayat tunggal ialah ayat yang mengandungi satu klausa sahaja iaitu yang mempunyai satu konstituen subjek dan satu konstituen predikat.

Contoh :

• Ibu Fatimah doktor.
• Mereka membaca majalah itu.
• Ahmad ke pasar petang semalam.

Penghubung ayat

: Kata penghubung ayat ialah sejumlah perkataan yang bertugas menghubungkan dua binaan ayat atau lebih sehingga menjadi satu bentuk ayat berlapis, yang dikenali sebagai ayat majmuk. Terdapat dua jenis ayat majmuk yang terbentuk, iaitu ayat majmuk gabungan dan ayat majmuk pancangan. Ayat majmuk gabungan dihubungkan dengan kata hubung gabungan, manakala ayat majmuk pancangan dihubungkan dengan kata hubung pancangan.

 Kata hubung gabungan

: Kata hubung gabungan ialah sejenis kata yang menghubungkan dua klausa atau lebih yang sama tara sifatnya. Ayat yang terbentuk yang menggunakan kata hubung gabungan ini disebut ayat majmuk gabungan. Berikut disenaraikan beberapa contoh kata hubung gabungan.

dan  /  lalu

atau  / malahan

tetapi /  sambil

serta / kemudian

Contoh:

• 1. Sarinah membasuh baju dan ibunya menggoreng ikan.
• 2. Irfan berdiri lalu berjalan ke halaman rumah.
• 3. Ammar mungkin membeli kereta Toyota atau Honda.
• 4. Faridah memakai baju merah tetapi suaminya memakai baju biru.

Kata hubung pancangan

: Kata hubung pancangan ialah sejenis kata hubung yang menyambung klausa-klausa tak setara atau klausa pancangan pada klausa utama atau klausa induk. Kata hubung pancangan terbahagi kepada tiga jenis, iaitu:

a. kata hubung pancangan relatif

b. kata hubung pancangan komplemen

c. kata hubung pancangan keterangan

a. Kata hubung pancangan relatif

: Kata hubung pancangan relatif ialah kata yang berfungsi menghubungkan klausa utama dengan satu klausa kecil yang lain. Bentuk kata hubung jenis ini ialah yang.

Contoh:

• 1. Gadis yang bijak itu telah memenangi hadiah utama pertandingan itu.
• 2. Pelajar yang sedang menulis itu anak saya.
• 3. Majalah yang dibeli Irfan itu majalah hiburan.
• 4. Saya membeli baju yang berwarna biru.

b. Kata hubung pancangan komplemen

: Kata hubung pancangan komplemen berfungsi menghubungkan satu klausa yang menjadi komplemen atau pelengkap pada satu klausa utama. Dua contoh kata komplemen yang sering digunakan ialah bahawa dan untuk.

Contoh:

• 1. Pensyarah itu memaklumkan bahawa peperiksaan akan bermula esok.
• 2. Penduduk mengetahui bahawa Encik Abu Talib peniaga makanan.
• 3. Sungguh mustahil untuk kami mempercayai cerita itu.

c. Kata hubung pancangan keterangan

: Kata hubung pancangan keterangan berfungsi menghubungkan klausa yang menjadi keterangan pada satu klausa utama. Berikut disenaraikan beberapa contoh kata hubung pancangan keterangan.

                                       kerana / agar / meskipun

                                      sekiranya /  semoga /  supaya

                                      kalau /  andai kata /  semasa

                                     hingga / jikalau /  semasa

                                    sementara / setelah /  sewaktu

Contoh:

• 1. Sarinah itu selalu mendapat hadiah kerana kecemerlangannya.
• 2. Pertandingan itu akan ditangguhkan sekiranya hujan turun.
• 3. Mereka bermain bola hingga lewat senja.
• 4. Penulis itu mengarang novel ketika anaknya sudah tidur